به گزارش مردان آتش؛ کارآزمایی‌های بالینی، یکی از مهم‌ترین انواع پژوهش‌های حوزه سلامت هستند. این کارآزمایی‌ها بالاترین سطح شواهد پزشکی در زمینه اثرات درمان را ارائه می‌کنند و در توسعه سلامت کشورها بسیار موثر هستند.
در این مطالعات، روش، اثر یا ارزش یک یا چند مداخله در مورد گروهی از انسان‌ها را در مقایسه با گروه کنترل بررسی می‌کنند و این شیوه به عنوان بهترین نوع از مطالعات مداخله‌ای در درمان بیماران، شناخته شده است.
در ایران سالانه کارآزمایی‌های بالینی زیادی انجام و در پایگاه «ثبت کارآزمایی بالینی ایران» (IRCT) تحت نظر معاونت پژوهش و فناوری وزارت بهداشت ثبت می شوند.
با شیوع و گسترش همه‌گیری کووید-۱۹ مطالعات گسترده‌ای برای تولید داروها و واکسن‌های مختلف انجام می‌شود و کارآزمایی‌های بالینی در سراسر جهان افزایش چشم‌گیری داشته است.
از آن‌جا که بهبود پژوهش‌های انجام‌شده در علوم پزشکی، راهی برای ارتقای سلامت عمومی است، پژوهشگران با انجام یک مطالعه کارآزمایی‌های بالینی کووید-۱۹ را در ایران مورد بررسی قرار دادند.
این مطالعه به صورت مقطعی در تاریخ ۲۷ بهمن‌ماه ۱۳۹۹ با جستجو در پایگاه کارآزمایی بالینی ایران صورت گرفت و داده‌های مرتبط با کارآزمایی‌های بالینی کووید-۱۹ استخراج شد و مورد تحلیل قرار گرفت.
در این بررسی ۴۹۱ مطالعه کارآزمایی بالینی کووید-۱۹ از IRCT استخراج شد. داده‌های به‌دست آمده نشان می‌دهد که ثبت کارآزمایی‌های بالینی از مارس ۲۰۲۰ (اسفند ۱۳۹۸) آغاز شده و بیشترین کارآزمایی‌ها در آوریل ۲۰۲۰ (فروردین ۱۳۹۹) به ثبت رسیده است.
داده‌های بررسی‌شده نشان می‌دهد که ۹۱.۶۵ درصد از کارآزمایی‌های بالینی ثبت‌شده در ایران توسط سازمان‌های دولتی ایرانی حمایت مالی می‌شوند. ۷.۷۴ درصد از آن‌ها توسط سازمان‌های خصوصی و ۰.۶۱درصد نیز از سوی سازمان‌ها و موسسه‌های بین‌المللی حمایت می‌شوند.
اطلاعات به‌دست‌آمده حاکی از آن است که دانشگاه‌های علوم پزشکی شهید بهشتی، علوم پزشکی تهران و علوم پزشکی مشهد به ترتیب با فراوانی ۵۲، ۴۳ و ۳۴ مورد، بیشترین حمایت مالی را از کارآزمایی‌های بالینی کووید-۱۹ ثبت‌شده در IRCT را داشته‌اند.
داده‌ها نشان می‌هد در زمان انجام این مطالعه؛ حدود ۸۳ درصد از کارآزمایی‌های بالینی ثبت‌شده، تمام شده‌اند، نزدیک به ۱۶ درصد از آن‌ها در مرحله بیمارگیری بوده و در یک درصد از آن‌ها نیز بیمارگیری آغاز نشده است.
۸۳ درصد از این مطالعات، تصادفی‌سازی شده‌اند، حدود یک درصد از آن‌ها کورسازی نشده و مابقی کورسازی یک‌طرفه، دو طرفه و سه طرفه شده‌اند. همچنین بررسی حجم نمونه مطالعات کارآزمایی بالینی کووید-۱۹ ثبت‌شده در IRCT نشان داد که بیشتر این مطالعات دارای حجم نمونه کم‌تر از ۱۰۰ نفر هسنتد.
بر اساس بررسی‌های این مطالعه؛ مطالعات کارآزمایی بالینی گوناگونی با موضوع کووید-۱۹ در ایران به ثبت رسیده است. در اوایل شیوع بیماری و اوایل سال ۲۰۲۰ این مطالعات رشد افزایشی داشته است؛ اما به مرور از تعداد کارآزمایی‌های بالینی ثبت‌شده کاسته شده است. به طوری که میزان کارآزمایی بالینی ثبت‌شده در اوایل سال ۲۰۲۱ نسبت به قبل کاهش داشته است.
همچنین طبق داده‌های به‌دست‌آمده؛ اکثر این مطالعات توسط موسسات دولتی ایران مورد حمایت مالی قرار گرفته‌اند و میزان مشارکت و حمایت مالی سازمان‌های خصوصی و خارج از کشور، پایین بوده است. در کشورهای توسعه‌یافته؛ منابع مالی فراوانی به منظور سرمایه‌گذاری در قلمرو پژوهش و توسعه (R&D) در اختیار شرکت‌ها قرار گرفته است.
محققان این مطالعه می‌گویند: با توجه به اینکه حامی مالی اکثر این مطالعات بخش دولتی است، پیشنهاد می‌شود از منابع مالی شرکت‌های داروسازی بخش خصوصی با نظارت و تأیید سازمان غذا و دارو در جهت مشارکت و حمایت از کارآزمایی‌های بالینی استفاده شود.
این پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند وزارت بهداشت، بسته‌های حمایتی و تشویقی را به منظور مشارکت حداکثری شرکت‌های داروسازی در راستای انجام کارآزمایی‌های بالینی در اختیار آن‌ها قرار دهند. همچنین پیشنهاد می‌کنند در مطالعات مستقل، کارآزمایی‌های بالینی کووید-۱۹ ایران با روش‌های علم‌سنجی، تحلیل شبکه‌های اجتماعی و متن‌کاوی، بررسی شده و نتایج آن در اختیار متخصصان قرار گیرد.
در انجام این مطالعه میثم داستانی؛ دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی گناباد، فرشید دانایی؛ استادیار مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری و محمد قربانی از گروه خون‌شناسی آزمایشگاهی و بانک خون مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی دانشگاه علوم پزشکی گناباد، با یکدیگر مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه بهار سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «ویژگی‌های کارآزمایی‌های بالینی کووید-۱۹ ایران» در مجله تحقیقات سلامت در جامعه زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی مازندران، منتشر شده است.
